Það er fagnaðarefni fyrir hinn almenna neytanda þegar flugfélög lækka fargjöld sín. Það er hins vegar hreint ekki eins skemmtilegt þegar lækkunin er tilkynnt með auglýsingum um “ódýrari fargjöld”.

Gjöld geta verið há eða lág og mörgum finnst þeir greiða of háa skatta. Gjöld geta hins vegar ekki verið ódýr, ekki frekar en skattarnir geta verið dýrir. Sömuleiðis getur vara annað hvort verið dýr eða á háu verði, verðið er hins vegar ekki dýrt. Fögnum lágum fargjöldum og ódýrum ferðum en ruglum þessu tvennu ekki saman.

Í síðasta pistli ræddi ég beygingu orðsins hönd en margir virðast rugla saman þolfalli þess og þágufalli. Þó er mun hroðalegri villa tengd orðinu hönd að ryðja sér til rúms en það er orðmyndin hend, sem er alls ekki til í íslensku. Skólabörn segjast oft “rétta upp hend” til að gefa kennara merki um að þau þurfi aðstoð og einhentur maður er sagður “bara með eina hend”.

Leiðréttum þá sem nota orðahroða af þessu tagi hvenær sem við heyrum –líka fullorðna. Kennarar eru sennilega í betri aðstöðu en flestir aðrir þar sem vinna þeirra felst að hluta til í því að sinna börnum með hendur á lofti. Ég ætlast beinlínis til þess af kennurum að þeir brýni fyrir nemendum að rétta upp hönd en ekki hend.

Beyging orðsins hönd er nokkuð á reiki og Beygingarlýsing íslensks nútímamáls gefur upp tvennskonar beygingu.

Mér finnst „eðlilegasta beygingin“ vera: Hönd, um hönd, frá hendi, til handar en oft virðist tilviljun háð hvort fólk notar þolfall eða þágufall þessa orðs í daglegu tali. Þannig heyrir maður oft villur á borð við ég tók í hendina á honum, hvora hendina viltu? og mér er illt í höndinni. Mér finnst fara betur á því að segja ég tók í höndina á honum, hvora höndina viltu? Mér er illt í hendinni. 

Heimurinn væri betri ef ég fengi að ráða því hvernig fólk talar. Eða a.m.k. íslenskan.

Það gerist æ oftar að ég heyri fólk tala um að slökkva á vatninu eða kveikja á vatninu.  Ég veit einnig dæmi þess að fólk slökkvi á bílnum. Ég minnist þess þó ekki að hafa heyrt neinn tala um að kveikja á bílnum.

Mér finnst þetta ákaflega einkennilega að orði komist. Ég kveiki og slekk ljós og ég kveiki og slekk á sjónvarpinu og þvottavélinni. Hins vegar skrúfa ég fyrir vatnsrennslið og drep ábílnum.

Í gær heyrði ég talað um að kveikja á krananum. Það er rökrétt ef maður ýtir á takka til þess að opna fyrir vatnsflæðið. Mér finnst það hljóma einkennilega en jú, ég fellst á að það að skrúfa feli alltaf í sér snúning.

Sögnin að gera er afskaplega nytsamleg. Merking hennar er víð og sennilega yrði erfitt að koma saman nothæfum texta án hennar. Það er þó engin ástæða til þess að nota hana í stað annarra sagna sem lýsa betur því athæfi sem um ræðir hverju sinni.

Mér finnst alveg skelfilegt að heyra fólk tala um að gera mat í stað þess að elda mat og ennþá verra finnst mér þegar konur láta gera neglurnar á sér í stað þess að fara í handsnyrtingu. Lítil vinkona mín kom eitt sinn heim með skrifleg skilaboð frá kennaranum um að hún ætti að gera tiltekið verkefni fyrir þriðjudag. Fyrir miðvikudaginn átti hún svo að gera ljóð. Er furða þótt börn hafi slaka máltilfinningu þegar kennarinn lætur slíkan hroða frá sér skriflega?

Íslenskan á gnægð orða sem henta hverju tækifæri. Notum þau, ekki síst sagnirnar. Vinnum verkefni, sjóðum súpu, smyrjum samloku, yrkjum ljóð, byggjum hús, klippum og greiðum hár ogsnyrtum neglur.

Það er orðið algengt að Íslendingar noti þágufallsmynd kvenkynsorða sem enda á –ing þar sem eignarfall er viðeigandi. Ég hef þegar nöldrað yfir tilhneigingunni til að spyrja spurninguí stað spurningar. Það er hreint ekki eina útbreidda dæmið um notkun þágufalls í stað eignarfalls. Sumir fresta öðrum framkvæmdum vegna byggingu hússins og fara snemma heim af útihátíð sakir rigningu.

Ég hélt að fólk væri þarna að slá saman út af því og vegna þess, þar til kona nokkur sagði mér að dóttir hennar ætlaði að safna hári fram til fermingu. Þetta er ljótt og rangt. Stúlkur ættu að safna hári fram að fermingu, eða bíða með það til fermingar að láta klippa sig ef þær vilja hafa sítt hár á fermingardaginn. Sömuleiðis ættum við að fresta ferðalagi vegna rigningar.

„Má ég spyrja þig eina spurningu?“ sagði stúlkan.

„Nei,“ sagði ég „en þú mátt spyrja mig einnar spurningar eða margra spurninga og þú mátt spyrja mig um hvað sem þú vilt.“
„Ókei þá, má ég þá spyrja þig um eina spurningu?“ sagði hún, dauðþreytt á þessum endalausu leiðréttingum. Ég skil vel að henni hafi ekki þótt orðalagið má ég spyrja þig um eina spurningu eðlilegra en má ég spyrja þig eina spurningu.

Fallega væri að segja: Má ég spyrja þig einnar spurningar? Má ég spyrja þig um dálítið? Má ég spyrja að svolitlu? Má ég spyrja þig út í þetta? Eða, ef við viljum vera formleg: Má ég leggja fyrir þig eina spurningu?

Og þá man ég eftir nokkrum dæmum um fullorðið fólk sem vill fá að leggja undir mig nokkrar spurningar. Þetta er skelfilegt málfar og ef ég væri raunverulega fasisti myndi ég leggja til að það yrði gert skaðabótaskylt að særa málkennd sannra íslenskufasista með svo hroðalegum ambögum. Ég er aftur á móti fús til að svara spurningum sem eru lagðar fyrir mig og segja skoðun mína á máli sem er borið undir mig.