Meðvirkni er í tísku. Bæði það að játa meðvirkni sína og iðrast hennar og einnig að hneykslast á meintri meðvirkni pólitískra andstæðinga eða vorkenna þeim fyrir að eiga svona bágt.

Hvað merkir hugtakið?

Meðvirkni er það að afneita, breiða yfir eða réttlæta vandamál og ólíðandi hegðun annarra. Sú manneskja finnst varla sem dettur ekki einhverntíma í þá gryfju svo það er nú lítið vit í að tala um meðvirkni nema afneitunin sé orðin að síendurteknu mynstri.

Það er ekki meðvirkni þótt foreldri verði það einu sinni á að kenna óvitahætti og slæmum félagsskap um drykkjuskap unglings. Það er hinsvegar meðvirkni að reyna að telja öðrum á heimilinu trú um að krakkaskrattinn fái alltaf vírus á mánudögum. Það er heldur ekki meðvirkni þótt flokksgæðingur kenni öllum öðrum en ríkisstjórninni um afleiðingarnar af einni óheppilegri ákvörðun en þegar menn bera í bætifláka fyrir flokk sem heldur áfram á sömu braut eftir að stefna hans kom ríkinu undir Alþjóða gjaldeyrissjóðinn, þá getum við kallað það meðvirkni. Reyndar er ég ekki frá því að meðvirkni sé það eina sem allir sjálfstæðismenn eiga sameiginlegt.

Ég hef aldrei sætt mig við þann hugsunarhátt að ef maður styðji stjórnmálaflokk eða grasrótarhreyfingu, þá hafi maður þar með afsalað sér réttinum til að mynda sér sjálfstæðar skoðanir og tjá þær opinberlega. Meðvirkniskortur minn er þó engin dyggð heldur byggist hann á óþoli gegn pólitískum merkimiðum auk þess sem ég er fremur ófélagslynd og lengi að mynda tilfinningatengsl. Ég gæti vel orðið meðvirk ef ég væri í miklum og nánum samskiptum við ‘sjúklinginn’ of lengi en það er einmitt í því umhverfi sem meðvirkni þróast.

Undirrót meðvirkni er ást

Elskandi maki drykkjumanns lýgur því að sjálfum sér að ástandið sé annað hvort skárra en það er, eða einhverju allt öðru en drykkjunni að kenna. Jafnvel þegar hann sér sjálfur hvar vandinn liggur, getur hann átt það til að reyna að slá ryki í augu annarra. Það er meðvirkni, undirrót hennar er ást og hjálpsemi en þegar þjónkunin við alkann bitnar á rétti annarra á heimilinu, geta afleiðingarnar orðið skelfilegar.

Meðvirkni með stjórnmálaflokkum þróast á sama hátt. Sá sem tekur virkan þátt í starfi stjórnmálaflokks eða hreyfingar, myndar tilfinningatengsl við manneskjur, málefni og viðhorf. Það er þessvegna sem pólitísk umræða hefur tilhneigingu til að verða ómálefnaleg og ‘meðvirk’. Fólk er sjaldan reiðubúið að skipta um skoðun á máli sem það hefur barist fyrir af hita og hörku, þrátt fyrir nýjar upplýsingar sem eru algerlega á skjön við forsendur þess, það er bara svo sárt að viðurkenna að maður hafi vaðið í villu og eytt tímanum til einskis eða jafnvel til ógagns. Það er líka auðveldara að fyrirgefa valdsmönnum og áhrifafólki afglöp í starfi þegar nefndir afglapar hafa boðið manni í afmælið sitt og hjálpað bróður manns að flytja.

Viðbrögðin við grein Ármanns Jakobssonar

Grein Ármanns Jakobssonar um endalok meðvirkni sinnar hefur vakið talsverð viðbrögð enda tókst Ármanni þar að móðga á einu bretti, alla hópa skuldara, hvernig sem skuldir þeirra eru tilkomnar og hvar í flokki sem þeir standa.

Reiða jeppakallinum sem með góðærisglígju í augum safnaði neysluskuldum og vill fá draumahúsið sitt að gjöf, finnst að sér vegið enda óþægilegt að fá umbúðalausan sannleikann í smettið. Hann vandar hinum strætisvagnaelskandi háskólauppskafningi ekki kveðjurnar en sennilega skammast sín líka pínulítið.

Atvinnulausi strætókortseigandinn sem missti bílinn sinn þegar hann gat ekki lengur borgað af láninu og er kominn í bullandi vanskil gagnvart íbúðalánasjóði er jafnvel ennþá móðgaðri en jeppinn. Honum finnst ríkisstarfsmaður, sem hvorki þarf að óttast atvinnuleysi né húsnæðismissi, óþarflega hofmóðugur þegar hann leyfir sér að kalla atvinnu- og heimilislausa vinnuveitendur sína ‘öskrandi jeppaeigendur’. Já, vinnuveitendur segi ég, því enda þótt sá atvinnulausi greiði ekki tekjuskatt þarf hann að borga virðisaukaskatt af öllu sem hann kaupir og fasteignagjöld af íbúðinni sem hann skuldar að 150 prósentum.

Hann kærir sig eiginlega ekki um að Ármann fái krónu til viðbótar úr ríkiskassanum en hann segir samt ekkert strax. Ekki fyrr en konan hans er farin að skella hurðum og segja að næst verði hann sjálfur að húka í röðinni hjá fjölskylduhjálpinni. Lágtekjufólk er nefnilega svo vant því að fá það framan í sig að það greiði ekki skatt og ætti því ekki að leyfa sér að hafa skoðanir á ríkisútgjöldum (og hvet ég boðbera þess viðhorfs til að hoppa upp í sjálfstæðisflokkinn á sér) að hann nennir ekki að ræða þetta lengur, heldur ákveður að borða eggin frá fjölskylduhjálpinni og taka frekar með sér stein á næsta mótmælafund.

Meðaljóninn sem enn stendur í skilum og ekur Toyotu í góðu standi er líka sármóðgaður. Árið 2007 hélt hann að nú væri hann loksins að verða ríkur og var jafnvel farinn að gæla við drauminn um sumarbústað. Hann á ekki nógu bágt til að hafa beinlínis rétt til að væla en hann er skíthræddur um að missa vinnuna og líður djöfullega í egóinu sínu. Nú getur hann ekki lengur borgað tómstundastarf fyrir börnin, keypt ný föt og farið í sumarfrí og þótt hann geti vel neitað sér um lúxus, þjáist hann af vanmetakennd yfir því að standa ekki lengur undir klassakröfum fjölskyldu og samfélags.

Hann hefur líka marga nóttina legið andvaka af reiði yfir því að kallarnir sem komu honum í þessa aðstöðu, fái sjálfir skuldir sínar afskrifaðar og geti haldið braskinu áfram. Hann ætti auðveldara með að sætta sig við hrakandi kjör ef eitthvert réttlæti væri í sjónmáli.
Auk þess mætti hann ekki aðeins sjálfs sín vegna (enda kaus hann þessi stjórnvöld yfir sig sjálfur og finnst þessvegna að hann ætti kannski bara að þegja) heldur aðallega vegna þess að gamla konan á neðri hæðinni, sem hefur gengið í sömu kápunni í 14 ár, er komin í biðröðina hjá fjölskylduhjálpinni og það var þá fyrst sem hann áttaði sig á því að eftir efnahagshrun lenda fleiri en óreiðumenn og væluskjóður í vandræðum.

Meðvirkni er ekki það sama og meðlíðan

Ármann segist, allt fram til 4. október sl., hafa sýnt ákveðna meðvirki með skuldugu fólki. Ég trúi því að Ármann hafi fundið til meðlíðunar með þeim sem eru að missa heimili sín, því Ármann er góðmenni og hefur alla tíð sýnt samúð með lítilmögnum. Ég trúi hinsvegar ekki á meðvirkni hans. Ég trúi því ekki að Ármann hafi nokkurntíma, svo lengi sem eina mínútu, trúað því að fólk sem hefur safnað skuldum sem það hefði getað forðast, með því að búa þröngt, borða grjónagraut og hjóla í vinnuna, geti nokkrum öðrum en sjálfum sér um kennt.

Það er staðreynd að Ármann Jakobsson hefur búið við meira öryggi en margir þeirra sem sjá ekki fram úr skuldum sínum í dag. Hafa og ýmsir látið í ljós þá skoðun sína (með hinum svaðalegasta fúkyrðaflaumi) að með þægilegu starfi og fjárhagslegu öryggi hafi Ármann fyrirgert málfrelsi sínu. Það er svo aftur önnur staðreynd að Ármann er hvorki kvótaerfingi né útrásarvíkingur, heldur ávann hann sér öryggi sitt sjálfur, með ráðdeild, dugnaði og hófsemi. Hann gerir sér grein fyrir því að skuldasafnarar eru ekki allir blásaklaus fórnarlömb kreppunnar og þótt hann hafi ekki beinlínis kallað skuldara ‘klingjandi heimskar óráðsíu yfirdráttardruslur’, hefur hann margsinnis bent á firringuna og áhættuna sem ofneysla hefur í för með sér. Það sem gerðist í kollinum á Ármanni þann 4. október var ekki ‘endalok meðvirkni hans’ því meðvirkur var hann aldrei. Allavega ekki með skuldurum. Meðlíðun á nefnilega ekkert skylt við meðvirkni.

Meðvirkni Ármanns

Mig rennir hinsvegar í grun að Ármann hafi lengi verið haldinn ákveðinni meðvirkni gagnvart stjórnmálaflokknum sínum, bæði fólki og viðhorfum, allavega minnist ég þess ekki að hafa nokkurntíma séð hann gagnrýna vg eða forystumenn flokksins fyrir neitt. Ég hef enga trú á því að það sé vegna þess að Ármanni hafi aldrei þótt neitt sem gert hefur verið í nafni vg gagnrýnivert.

Ég hef heldur enga trú á því að Ármanni finnist í alvöru að mótmæli eigi ekki rétt á sér þegar stjórnvöld sem gefa sig út fyrir að vera vinstri sinnuð;
-beita niðurskurðarhnífnum á heilbrigðiskerfið á sama tíma og þau halda uppteknum flottræfilshætti þegar sendiráðsbústaðir eru annars vegar.
-einkavæða og selja ríkisfyrirtæki
-kunna engin ráð gegn auknu atvinnuleysi og atgervisflótta
-láta banka í eigu ríkisins komast upp með að slá striki yfir milljarða skuldir auðkýfinga.

Ég held að Ármann horfist bara ekki í augu við það að stjórnmálaflokkar eru í eðli sínu valdsæknir og að hans flokkur er ekkert öðruvísi en aðrir flokkar að því leyti að hann mun alltaf setja hugsjónir sínar skör neðar voninni um völd. Ég hef trú á ýmsum þingmönnum vg og fólki sem starfar í grasrótarhreyfingum tengdum flokknum en ég hef enga trú á flokknum sem slíkum, fremur en nokkrum öðrum pólitískum flokki.

Ég trúi því að Svandís Svavarsdóttir sé í einlægni mótfallin stóriðju, að Ögmundur Jónasson hafi raunverulegan áhuga á mannréttindum og að Stefán Pálsson hati Nató meira en krabbamein, alnæmi og Sjálfstæðisflokkinn samanlagt. Ég hef hinsvegar enga trú á því að ef valið stæði á milli þess að fórna Þjórsárverum, skerða réttindi flóttamanna og fylgja Nató inn í Íran EÐA að fórna setu í ríkisstjórn, þá yrðu hugsjónirnar látnar ráða.

Ég spái því að:
-Varnarmálastofnun verði ekki lögð niður 1. janúar, heldur verði því frestað til 1. apríl og svo aftur.
-Fram að næstu kosningabaráttu, verði ekki tekið eitt einasta skref í átt að úrsögn Íslands úr Nató.
-Ísland muni ekki viðurkenna ríki Palestínumanna á þessu kjörtímabili.
-Ísland muni ekki fordæma meðferð Kínverja á Tíbetum á alþjóðavettvangi.
-Fram að næstu kosningabaráttu verði umhverfissjónarmið hvað eftir annað látin víkja fyrir voninni um efnahagslegan ábata og að stjórnarflokkarnir kenni hvor öðrum, Sjálfstæðisflokknum og kreppunni um það.
-Í stjórnartíð vg verði erlendum aðilum seldur nýtingarréttur á auðlindum þjóðarinnar, ekki í stórum stíl heldur bara til að redda einhverju fyrir horn.
-Fleiri auðmenn fái milljarða gjafir frá Ármanni og öðrum skattgreiðendum í formi afskrifta.
-Athafnamenn og fyrirtækjabraskarar sem þegar hafa sýnt af sér vafasama viðskiptahætti fái bunch of money úr vasa Ármanns og annarra skattgreiðenda í formi uppbyggingarlána og/eða styrkja.
-Pólitískar stöðuveitingar verði réttlættar með orðunum ‘hann á ekki að gjalda fyrir ætterni sitt/vináttu sína/pólitísk afskipti sín’.

Ennfremur spái ég því að Ármann Jakobsson muni samt ekki skrifa pistil um endalok meðvirkni sinnar með vg.