Í síðustu viku birti ég hér opið bréf til Alþingismannanna Sigríðar Ingibjargar Ingadóttur og Guðfríðar Lilju Grétarsdóttur, þar sem ég spurði hvað þær hygðust gera varðandi skuldavanda þeirra sem eru með  stökkbreytt húsnæðislán, samtímis því sem bankarnir raka saman ofsagróða.  Þær hafa nú báðar svarað, og birtast svörin hér að neðan.

Ég er þakklátur þeim Sigríði og Guðfríði fyrir svörin.  En ég hef ekki skipt um skoðun í þessum málum, þótt ég  ætli ekki að segja meira um það núna, umfram það að benda á þennan pistil minn.

Svar Guðfríðar Lilju:

Takk fyrir bréfið Einar og fyrirgefðu mér að hafa ekki svarað fyrr.

Málið er margþætt en tvíþætt að því leyti að það vísar inn í fortíð og framtíð. Því miður náðist ekki samstaða um að fara almenna niðurfærsluleið eins og grasrótarsamtök heimilanna vildu og við mörg hver á þingi (þvert á flokka). Sú leið – sem lögð var til af hálfu grasótarsamtaka og nokkurra þingmanna – að eindurreikna lán aftur í tímann þar sem aðeins hluti verðbótanna væri reiknaður inn í höfuðstólinn, var skynsamleg og réttlát. Þannig hefðu lánin verið leiðrétt í réttlætisátt hjá öllum. Þetta var hins vegar ekki gert eins og við vitum, heldur farið í sértækar aðgerðir sem eru því miður háðar því hvar lánin voru tekin en ekki forsendubrestinum.

Þessar sérstæku aðgerðir hafa hjálpað ýmsum sem fengið hafa verulega lækkun á lánum sínum. Það á hins vegar ekki við um alla! Þeir sem lögðu verulegt sparifé í fasteignakaupin og hafa greitt samviskusamlega af lánum sínum hafa séð spariféð verða að engu vegna verðbólgunnar. Margir berjast í bökkum við að ná endum saman án þess að eiga rétt á aðstoð. Fyrir þennan hóp skipta auknar vaxtabætur máli.

Sú staðreynd að fjármálakerfinu er ætlað að borga þær með sérstökum skatti er ígildi eins konar niðurfærslu – það er að segja, fyrir þá sem eiga rétt á vaxtabótum. Enn á eftir að koma í ljós hverju greiðsluaðlögun skilar, sem minnir á að mikilvægt er að hafa eftirfylgni með því að þau úrræði sem gripið hefur verið til virki sem skyldi. En þótt ýmislegt hafi verið gert breytir það ekki því að mikill fjöldi fólks á í gríðarlegum erfiðleikum og nýtt fólk kemur til með að bætast inn í þann hóp svo lengi sem vextir verða háir og verðtryggingin við lýði. Þess vegna verður verðtryggingin að hverfa og vextir að lækka – verðtrygginguna verður að afnema.

Það væri hægt að skrifa margar síður um þetta efni en ég læt þetta nægja a.m.k. að sinni og sendi góðar kveðjur,

Guðfríður Lilja

Svarið frá Sigríði Ingibjörgu:

Sæll Einar og afsakaðu hversu seint ég svara.

Ég þakka þér fyrir hlý orð í garð okkar Guðfríðar Lilju.

Skuldavandi fyrirtækja og heimila er einn erfiðasti fylgifiskur hrunsins. Ég skil vel reiði fólks yfir stöðu mála en í orðum þínum liggur þó sú ásökun að ekkert hafi verið gert, en það er fjarri lagi. Þegar hrunið skall á var engin heildstæð löggjöf til um málefni skuldara, þrátt fyrir að Jóhanna Sigurðardóttir hafi flutt tillögu um slíkt á Alþingi sjö þing í röð. Frá hruni hafa verið sett lög um umboðsmann skuldara, greiðsluaðlögun og lögum um gjaldþrotaskipti breytt. Löggjöf um skilvirka skuldaniðurfellingu er flóknari en við geðrum ráð fyrir í upphafi, enda réttarstaða kröfuhafa mjög sterk í íslensku réttarfari. Halda þarf áfram að finna lausn fyrir þá sem eru í vanda vegna lánsveða og ábyrgðarmanna. Það hefur reynst flókið m.a. vegna þess að veðin eru varin af eignaréttarákvæði stjórnarskrárinnar.

Þær aðgerðir sem gripið hefur verið til eru mikilvægir áfangar sem, þegar upp er staðið, munu bjarga mjög mörgum heimilum frá alvarlegum fjárhagsvanda. Markmið þeirra aðgerða sem gripið hefur verið til er að hjálpa þeim sem verst fóru út úr hruninu og forða þeim frá þroti. Skuldastaða verður með þessu færð að greiðslugetu. Þá býðst þeim sem eru með verðtryggð lán greiðslujöfnun mánaðarlegra greiðslna og vaxtabætur greiða niður um þriðjung vaxtakostnaðar heimilanna vegna húsnæðisskulda.

Húsnæðisskuldir eru stór hluti vandans, en bílalán, yfirdráttur og önnur neyslulán hafa ekki síður reynst mörgum erfiður hjalli. Það er mikilvægt að bæta enn frekar stöðu fólks gagnvart fjármálafyrirtækjum og mun ég beita mér fyrir því að það verði gert.

Eftir stendur að verðtryggð húsnæðislán hafa verið færð niður að 110% veðsetningu en að örðu leyti ekki með almennum hætti, þannig að flestir sitja uppi með stórhækkuð lán. Vandamálið hér er að kostnaðurinn við slíka niðurfærslu er gríðarlegur og fylgismenn hennar hafa ekki getað bent á hvar finna eigi slíkt fjármagn. Kostnaður ríkissjóðs vegna afskrifta Íbúðarlánasjóðs verður ekki minni en 30 milljarðar. Þessi upphæð mun margfaldast ef lán verða færð niður með almennum hætti. Hér er okkur því vandi á höndum.

Hvað bankana varðar vil ég segja tvennt: í fyrsta lagi má spyrja hvort afkomutölur gefi rétta mynd af rekstri þeirra, en bankakerfið er of stórt og óhagkvæmt og ekki hefur verið skilið á milli bankastarfsemi og fjárfestingabankastarfsemi. Það er nauðsynlegt að mínu mati. Að bankarnir skuli berja sér á brjóst með þessum hætti er með ólíkindum. Og í öðru lagi eru ekki öll kurl komin til grafar varðandi afskriftir lána til einstaklinga og fyrirtækja. Bankarnir hafa dregið fæturna hvað þetta varðar og furðanlega seint gengið að afskrifa lán með sanngjörnum og eðlilegum hætti. Tryggja þarf að bankarnir afskrifi í samræmi við sett lög og samþykktir, en ef í ljós kemur að herða þarf löggjöfina enn frekar verður það gert. Viðskiptanefnd Alþingis hefur þegar hafið skoðun á þessu.

Umræðan hefur mikið snúist um verðtrygginguna og vandamál henni tengd. Hátt vaxtastig hefur fengið minni umfjöllun, en er þó ekki síður alvarlegt vandamál til lengri tíma. Vandinn ristir þó dýpra. Í Bandaríkjunum er engin verðtrygging á húsnæðislánum, en þar eru samt um fjórðungur allra húsnæðislána hærri en verðgildi eignanna. Bæði í Bandaríkjunum og hér heima varð eignabóla með of mikilli skuldsetningu. Í ofanálag olli fall krónunnar mikilli verðbólgu. Þó enginn banki hefði farið í þrot árið 2008 hefðu eftirköst eignabólu og gengishruns farið illa með heimili og fyrirtæki.

Þegar skuldamálin eru annars vegar hef ég ekki trú á einföldum patentlausnum eða því að hægt sé að vinda ofan af margra ára óstjórn í efnahagsmálum í einni svipan. Þá er ég ekki að segja að mér finnist viðunandi gangur í afskriftum heimila og fyrirtækja og fagna aðhaldi almennings.

Með kveðju
Sigríður Ingibjörg Ingadóttir