Athygli mín var um daginn vakin á sérkennilegri auglýsingu um lausa stöðu við Háskóla Íslands. Sá sem benti mér á hana þóttist sjá á augabragði að búið væri að ákveða hvern ætti að ráða í viðkomandi stöðu.
Það sem er sérkennilegt við auglýsinguna, um stöðu „lektors í sagnfræði á sviði miðaldasögu á tímabilinu frá landnámi til siðbreytingar á 16. öld“, er að í henni er sagt „Æskilegt er að umsækjendur hafi háskólapróf í latínu og þekkingu á klassískum bakgrunni miðalda.“ Sjálfsagt þarf miðaldafræðingur að vera fær í latínu. Ef svo er liggur hins vegar í augum uppi að það þarf ekki að krefjast sérstakrar kunnáttu í málinu; þeir sem ekki hafa hana ættu sjálfkrafa að vera undirmálsfólk í faginu. Hitt er enn verra, að gefa þeim forskot sem hafa hákólapróf í greininni [Leiðrétt kl. 17:15, sjá athugasemd hér í tjásukerfinu]. Eins og þeir sem samið hafa þessa auglýsingu vita örugglega (ef við gefum okkur að þeir séu alvöru fræðimenn), þá er það mjög algengt að fólk í ýmsum greinum vísinda afli sér þekkingar og færni á borð við þessa án þess að taka próf, einfaldlega af því að hún er nauðsynleg fyrir fræðastarfið, þótt formlegt háskólapróf í greininni sé ónauðsynlegt.
Ég skrifaði þeim sem veita upplýsingar um stöðuna og spurði út í þetta. Póstskiptin má sjá hér. Skemmst er frá því að segja að við síðasta pósti mínum, sem ég sendi tvisvar (örlítið breyttan), með tveggja vikna millibili, fékk ég ekkert svar.
Af því að það er auðvelt fyrir marga að giska á hverjum staðan sé ætluð, og af því að ég óttast að það geti leitt hugsanlega umræðu um þetta á villigötur, finnst mér réttast að taka eftirfarandi fram áður en lengra er haldið:
Svo virðist sem staðan sé ætluð Sverri Jakobssyni, sem nú starfar við HÍ. Margir vita líka að hann er bróðir núverandi menntamálaráðherra, en mér finnst fráleitt að ætla að hún hafi nokkuð með þetta að gera, eða að hún hefði geð í sér til að reyna það (en þetta gerir grunsemdirnar auðvitað ekki skárri í því klíkusamfélagi sem Ísland er). Það er líka mikilvægt að hafa í huga að það eru ekki hugsanlegir umsækjendur um stöðu af þessu tagi sem bera ábyrgð á hvernig er farið með hana. Ég hvet því þá sem tjá sig um þennan pistil til að halda persónum þessa fólks utan við þá umræðu, þar sem málið snýst ekki um það heldur um starfshætti HÍ.
Það er líka rétt að undirstrika að við HÍ er talsvert af mjög góðu vísindafólki, sem sumt stendur framarlega á alþjóðavettvangi á sínu sviði, og sem gerir það þeim mun sorglegra hversu illa skólinn er rekinn að þessu leyti, en það eru ráðningar í akademískar stöður sem ráða úrslitum um gæði háskóla.
Tvennt er kaldhæðnislegt við þá hugsun sem virðist liggja að baki auglýsingunni, sé það rétt að staðan sé eyrnamerkt. Öfugt við marga svokallaða fræðimenn HÍ virðist nefnilega sem Sverrir sé afar virkur fræðimaður sem hefur birt mikið á alþjóðavettvangi, þrátt fyrir tiltölulega stuttan feril (þótt ég hafi auðvitað ekki þekkingu til að meta gæði framlags hans). Þar sem varla er til að dreifa mörgum öflugum fræðimönnum í heiminum á þessu sviði íslenskrar sögu, má því gera ráð fyrir að Sverrir standi vel að vígi, og að óþarfi ætti að vera að gefa honum forskot út á próf í latínu. Hitt er líka sláandi, að maður með þennan feril, sem hefur starfað við HÍ jafn lengi og raun ber vitni (um sex ár í akademísku starfi), ætti í mörgum góðum háskólum erlendis rétt á því að fá fastráðningu án samkeppni, að því tilskildu að hann hafi staðið sig vel í starfi (aðallega í rannsóknum). Það er ekki síður kaldhæðnislegt að svo virðist sem hann hafi þegar að baki rannsóknaferil sem er miklu umfangsmeiri en áratuga ferill margra þeirra sem skreyttir eru með prófessorstitli við HÍ.
Það er margt brogað við HÍ, og margt sem gerir það að sorglegum brandara að forysta skólans þykist vilja hasla honum völl meðal bestu háskóla heims. Í skólanum er víða landlægur klíkuskapur í stað þess verðleikasamfélags sem einkennir góða háskóla, þar er undirmálsfólk oft ráðið á kostnað annarra sem hafa einhverja burði, og þar kemst undirmálsfólk meira að segja stundum upp með að leggja í rúst góðar deildir, eins og nefnt er hér um Tölvunarfræðiskorina sálugu. Auk þess er sjaldan reynt að laða að öflugt fólk erlendis frá, og ég mun fljótlega fjalla um nýlegt dæmi um slíkt sem segir dapra sögu um metnað forystunnar. Í ofanálag fer HÍ líka oft mjög illa með ungt fólk, ræður það í þrælavinnu á lágum launum strax eftir doktorspróf, á þeim tíma sem gjarnan ræður úrslitum um hvort fólk nær að koma sér á skrið í rannsóknum, og sem getur því skipt sköpum um hvort það verður öflugt vísindafólk eða ekki. Þetta getur bæði orðið til þess að slíkt fólk koðnar niður í stað þess að blómstra, en ekki síður er hætt við að þetta haldi í burtu efnilegu fólki erlendis frá sem ílengist svo þar sem betur er farið með það og þar sem það sér að framtíð þess veltur fyrst og fremst á frammistöðu þess í fræðunum en ekki hvort það er í réttu klíkunni.
Forysta HÍ einkennist af tvískinnungi. Hún heldur því fram að HÍ sé að eflast í alþjóðlegum samanburði (sem er ekki efling heldur lánsfjaðrir eins og hér er bent á), en samtímis gerir hún ekkert af því sem þarf til að styrkja háskólann í þeim alþjóðlega samanburði sem talað er um. Þessi forysta lifir í skröksögu um eigið ágæti og á alltaf skýringar á því af hverju ekki sé hægt að gera hlutina eins við HÍ og gert er í þeim skólum erlendum sem HÍ segist vilja líkjast. Það er alltaf allt svo „sérstakt“ á Íslandi, eins og við höfum svo oft heyrt áður. Dæmið sem rætt var í upphafi þessa pistils er ein slík sérkennileg skröksaga, eins og þeir eru fljótir að sjá sem annað hvort þekkja til í alþjóða fræðasamfélaginu, eða fletta upp nýlegum auglýsingum á alþjóðavettvangi, til dæmis um háskólastöður í sögu.
Lygi er alltaf vond. Annars vegar lýgur fólk yfirleitt af því að það hefur eitthvað ljótt að fela, og þess eiga háskólar ekki að þurfa. Hins vegar er það segin saga að þegar byrjað er að ljúga er afar erfitt að hætta. Þess vegna eitrar lygin út frá sér, eins og hún hefur sannarlega gert í miklu af starfi HÍ, þar sem yfirstjórnin hefur í raun unnið markvisst gegn opinberum markmiðum skólans, sem þó voru dregin upp fyrir tilstilli núverandi rektors. Þegar lygin er regla í stofnun eins og HÍ ganga þeir á lagið sem vilja koma til leiðar hlutum sem aldrei ættu að viðgangast, og það er hægara sagt en gert að fara að segja sannleikann á ný.