Hreyfing er ofmetin

Þrátt fyrir trúleysi mitt vil ég að lífið þjóni tilgangi. Ég veit betur, en til þess að líða vel, þarfnast ég þeirrar blekkingar að ég skipti máli. Þegar mér mistekst að viðhalda blekkingunni verð ég óhamingjusöm um tíma. Ef óhamingjan endist lengur en viku, bregst aldrei að einhver gefi mér óumbeðið heillaráð og alltaf er ráðið alltaf hið sama; ‘hreyfðu þig meira’. Semsagt, þegar manni finnst valið standa á milli þess að vera Martin Lúter King eða ganga fyrir björg til að hreinsa heiminn af einu ömurlegu múgmenni, þá er nú góð lausn að fara út að skokka.

Ég hef aldrei haft ánægju af því að hreyfa mig. Ég geri það eingöngu vegna þess að getan til þess að hreyfa sig og bera óþægilega þyngd er forsenda ákveðins frelsis og sjálfstæðis og eina leiðin til að viðhalda þeirri getu er sú að reyna á líkamann. Ég sé tilgang í hreyfingu, því lífsgæði mín myndu rýrna til muna ef ég gæti ekki komist hjálparlaust á milli staða og borið innkaupapoka. Ánægjuna sé ég hinsvegar ekki.

Ef ég hef ánægju af gönguferð, þá er það náttúran eða eitthvað annað sem ég sé á leiðinni sem veitir mér ánægjuna, ekki það að setja annan fótinn upp þegar hinn fer niður. Ég hef gaman af magadansi en ekki erfiðinu við hann, heldur því að finna ég búi yfir öllu kynþokkafyllri líkamsburði en þeim sem er mér tamastur. Ánægjan felst ekki í því að spenna vöðvana, heldur fullvissunni um að ég sé ekkert ofurseld því að hlunkast áfram með hornin heilum metra á undan halanum.

Ég hef oft farið í ’átak’ (ekki til að verða hamingjusöm heldur til að seinka því að afturendinn á mér skelli á hælunum þegar ég geng) og stundum orðið gjörsamlega örmagna eftir æfinguna. Aldrei hef ég þó fengið endorfínkikk. Reyndar held ég að þetta endorfínkikkið sé goðsögn. Eitthvað sem sumir upplifa kannski stöku sinnum en er enganveginn hægt að reikna með og að maður verði háður því, því trúi ég ekki. Ef það væri satt myndi fólk stöðugt sækjast eftir daglegri hreyfingu. Reyndin er hinsvegar sú að margir tala um að það sé erfitt að hefja þjálfunarprógramm en aldrei hef ég heyrt neinn tala um að það sé erfitt að hætta.

Rannsóknir sýna að þunglyndissjúklingar hafa oft jafn mikið gagn af því að hreyfa sig og að taka lyf. Jibbýkóla, allir fara að hreyfa sig og enginn þarf þunglyndislyf framar. Enn ein töfralausnin fundin. En sannleikurinn er sá að hugmyndin um mikilvægi hreyfingar er orðin að trúaratriði. Líkamlegir kostir þjálfunar eru augljósir en nú keppist sjálfshjálparhreyfingin sem og líkamsræktartrúfélögin við að telja okkur trú um að hreyfing geri mann hamingjusaman. Og þar liggja mörk trúgirni minnar.

Ef það að reyna á líkamann skipti í alvöru svona miklu máli fyrir andlega líðan, þá þekktist langvarandi óhamingja ekki í samfélögum þar sem flestir vinna erfiðisvinnu. Orð eins og óyndi og hugarvíl hefðu ekki komið inn í tungumálið fyrr en á 20. öldinni. Ef þetta væri rétt, væri hreyfihamlað fólk óhamingjusamara en aðrir en ekkert bendir til að svo sé. Óhamingjusamir íþróttamenn væru ekki til og hamingjusamir langlegusjúklingar ekki heldur.

Er þá ekkert að marka rannsóknir? Jújú, auðvitað. Það er án efa satt að fólk hafi sama gagn af líkamsþjálfun og þunglyndislyfjum. Hinsvegar vitum við ekkert að hve miklu leyti það er hreyfingin sem slík sem hefur þessi áhrif. Ánægjan af íþróttum er ekki síður bundinn við félagsskap, leik og keppni. Ekkert er ólíklegt að mörgum sjúklinganna hafi liðið betur, einfaldlega af því að þeir voru farnir að gera reglulega eitthvað sem þeir höfðu ánægju af. Ánægjan getur allt eins falist í tilbreytingunni við að fara út, því að eiga samspil við aðra eða ná árangri. Það liggur í hlutarins eðli að fólki líður betur þegar það er virkt og gerir eitthvað skemmtilegt og á meðan ekki liggja fyrir rannsóknir sem sýna að það hafi lítil eða engin áhrif á þunglyndi að fara á kóræfingar, læra bókmenntafræði, taka þátt í starfi umhverfishreyfingar eða tefla skák er ekki hægt að fullyrða að hreyfing skipti svona miklu máli fyrir andlega líðan.

Við vitum heldur ekki að hve miklu leyti bætt líðan þeirra sem fara að hreyfa sig tengist því að sjá tilgang í athöfnum sínum. T.d. því að öðlast betra líkamlegt úthald eða einfaldlega þeirri tilfinningu að líta betur út. Flestir leggja mikið upp úr fegurð og grannur og sterkur líkami er eitt af því sem við horfum til þegar við metum útlit okkar. Eitt af því en alls ekki það eina. Á meðan við vitum ekki hvaða áhrif það hefði haft á sambærilegan hóp þunglyndissjúklinga að sinna útliti sínu með því að fara á hárgreiðslu- og snyrtistofur, horfa oftar í spegil, kaupa sér falleg föt o.s.frv. getum við ekki fullyrt að hreyfing geri fólk hamingjusamt.

Það getur m.a.s. vel verið að athyglin og viðurkenningin sem fólk fær fyrir að hreyfa sig, skipti verulegu máli fyrir bataferlið. Þegar ég tek upp reglubundna líkamsrækt eftir langt hlé, fæ ég stöðugt þau skilaboð að ég sé dugleg og öguð. Sýnið mér manneskju sem gleðst ekki við að heyra að hún sé klár, skemmtileg, hæfileikarík eða að ákvörðun hennar um að prjóna 4 klukkutíma tíma á viku beri vott um frábæra framtakssemi og boði henni mikla hamingju. Sýnið mér slíka manneskju og þá skal ég trúa því að það sem geri hamingjulyf óþörf sé hreyfingin fremur en hrósið.

Ég held ekki að lykillinn að hamingjunni sé sá að fá sér fullkomnari sjónvarpsfjarstýringu og gott sjúkrarúm og koma djúpsteikingarpotti fyrir við hliðina á því. Auðvitað þurfum við að hreyfa okkur. En að segja fólki að það verði hamingjusamt af því að hreyfa sig, það gerir lítið úr bæði manneskjunni og hamingjunni. Þú getur allt eins sagt manni að hann verði hamingjusamur af því að sofa, anda eða bursta tennurnar.

Það sem gerir fólk hamingjusamt er að lifa lífi sem því sjálfu finnst skemmtilegt og að hafa á tilfinningunni að tilvera þess skipti máli. Og hamingjusamt fólk burstar yfirleitt tennurnar og hreyfir sig ótilkvatt. Kannski ekki eins mikið og íþróttaálfurinn telur hæfilegt en í alvöru, þekkir þú einhverja hamingjusama manneskju sem reynir aldrei á líkama sinn? Sennilega ekki og á því byggist sú trú að hreyfing leiði til hamingju. Það er þó allt eins líklegt að orsakasamhengið sé öfugt. Nú eða þá að þrátt fyrir fylgnina sé ekkert orsakasamhengi milli líkamsræktar og hamingju.

Svo áður en þú gefur einhverjum góð ráð gegn óhamingju, spurðu þá hvað honum finnist skemmtilegt að gera. Spurðu hvort hann geti fundið tilgang í einhverju aðeins raunhæfra en því að útrýma krabbameini eða hvað það annars er sem hann hefur bitið í sig að sé forsenda þess að líf hans sé einhvers virði. Ef hann hefur brennandi áhuga á íþróttum og útivist, ráðleggðu honum þá endilega að hreyfa sig meira. Ef hann er við að leggjast í kör, komdu honum þá á lappirnar og fáðu hann til að hreyfa sig, af sömu ástæðu og þú myndir reyna að fá svenlausan mann til að hvílast. Ef hann hinsvegar er heilsuhraustur og hefur ekki ánægju af líkamsrækt, komdu þá annaðhvort með betri uppástungu eða láttu hann í friði.

Það er nefnilega óþolandi þegar fólk reynir að uppræta óhamingju með uppástungum um að maður geri sér lífið ennþá leiðara með einhverju sem maður hefur nákvæmlega enga ánægju af. Og hafðu sérstaklega í huga að ráðgjafi sem hefur aldrei stundað reglulega líkamsrækt sjálfur en er samt ekki rassgat óhamingjusamari en íþróttaálfurinn, er ágætur stuðningur við þá kenningu að hreyfing sé stórlega ofmetin.